१३ फागुन/अर्थ र व्यापार– नेपाल राष्ट्र बैंकले झुत्रा नोट व्यवस्थापन तथा धुल्याउने कार्यलाई आधुनिकीकरण र यान्त्रिकरण गर्न ‘बैंक नोट स्रेडिङ एण्ड ब्रिकेटिङ’ (बीएसबीएस) सिस्टम को स्थापना गरि सञ्चालनमा ल्याएको छ ।
राष्ट्र बैंकले एक कार्यक्रमबीच विराटनगर कार्यालयमा आफुले सञ्चालनमा ल्याएको यस्तो प्रणालीको औपचारिक शुभारम्भ गरेको हो । राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले बीएसबीएस मेसिनको ‘स्वीच अन’ गरेर शुभारम्भ गरेका थिए ।
यसअघि चलनचल्तीको निम्ति अयोग्य ठहरिएका पुराना एवं झुत्रा नोटलाई जलाएर नष्ट गरिँदै आइएकोमा अब यो बीएसबीएस मेसिनको प्रयोग मार्फत नोटलाई स–साना टुक्रा बनाउने र स्वचालित प्रविधिबाट ब्रिकेट उत्पादन गर्ने उद्देश्यले सो प्रणाली अवलम्बन गरिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।
सो प्रणालीको औपचारिक शुभारम्भको अवसरमा गभर्नर अधिकारीले बैंकको कार्यसम्पादनलाई आधुनिक र प्रविधिमैत्री बनाउने सन्दर्भमा बीएसबीसको सुरुआत एउटा महत्वपूर्ण उपलब्धि रहेको धारणा व्यक्त गरे । उनले बीएसबीएस मार्पmत तयार गरिने ब्रिकेट प्रयोगको सम्भावित क्षेत्रबारे अध्ययन भइरहेको समेत जानकारी दिए । यसैगरि,उनले बीएसबीएसलाई व्यवस्थित तुल्याउन नोट धुल्याउने नियमावली संशोधन र यससम्बन्धी कार्यविधि तर्जुमाको प्रक्रिया अन्तिम चरणमा पुगेको जानकारी समेत दिए ।
कार्यक्रममा राष्ट्र बैंक मुद्रा व्यवस्थापन विभागका कार्यकारी निर्देशक रेवतीप्रसाद नेपालले प्रयोग बिहीन अयोग्य झुत्रा नोट धुल्याउन राष्ट्र बैंकले अवलम्बन गरेको नीतिगत व्यवस्थाबारे जानकरी दिँदै बीएसबीएस मेसिनको सञ्चालन प्रक्रियाबारे समते बताएका थिए । सो अवसरमा कोष तथा लेखा नियन्त्रकको कार्यालय, मोरङका प्रमुख परशुराम नेपालले बीएसबीएसको प्रयोगले नोट धुल्याउने पद्धतिलाई आधुनिक बनाएको बताए ।
नेपाल राष्ट्र बैंक, विराटनगर कार्यालयका निर्देशक मीना पाण्डेको सभापतित्वमा सो कार्यक्रम सम्पन्न भएको थियो । बीएसबीएस मेसिनले कटन, पोलिमर लगायत सबै किसिमका बैंक नोटका प्याकेट र बन्डललाई टुक्र्याएर ब्रिकेट तयार गर्दछ । सो मेसिनमा दुई वटा खण्ड रहन्छन् । पहिलो खण्डले नोटलाई टुक्र्याउने कार्य गर्छ भने दोस्रो खण्डले टुक्र्याइएको नोटबाट ब्रिकेट तयार गर्छ ।
सो मेसिनमा एक पटकमा २०० केजीसम्म बैंक नोट राख्न सकिन्छ र मेसिनले प्रतिघण्टा १०० केजी नोटलाई टुक्र्याउने क्षमता राख्छ । यस्तो टुक्राको औसत आकार ६८६ मि.मि. हुनेछ । यसरी टुक्र्याइएको नोटलाई प्रतिघण्टा २०० केजीको दरले प्रशोधन गरी ब्रिकेट तयार गर्न सकिन्छ ।
बीएसबीएस मेसिनलाई प्रतिवर्ष एकहजार घण्टासम्म सञ्चालन गर्न सकिनेछ । यस्तो ब्रिकेट ईंटाभट्टा, कागज कारखाना, कोईला प्रयोग गरिने उद्योगसँगै घरायसी प्रयोजनमा समेत उपयोगी हुने अपेक्षा गरिएको छ । सो मेसिनलाई आगामी दिनमा थापाथलीस्थित बैंकको निर्माणाधीन भवनसँगै विराटनगर, जनकपुर, वीरगञ्ज, पोखरा, सिद्धार्थनगर, नेपालगञ्ज र धनगढी कार्यालयमा जडान गरी सञ्चालनमा ल्याउने राष्ट्र बैंकको योजना छ ।
राष्ट्र बैंकका अनुसार यी मेसिनहरू नेदरल्याण्डबाट आयात गरिएको हो । बीएसबीएस मार्पmत नोट धुल्याउने पद्धतिलाई नीतिगत रूपमा व्यवस्थित गर्ने गरी नोट धुल्याउने सम्बन्धी प्रचलित नियमावलीमा आवश्यक संशोधन गर्ने प्रक्रियासमेत अघि बढाइएको छ । यसरी सञ्चालनमा ल्याइएको बैंक नोट स्रेडिङ एण्ड ब्रिकेटिङ सिस्टम (बीएसबीएस) वातावरणीय दृष्टिले समेत उपयोगी हुने अपेक्षा राखिएको छ ।